این قریه از وقتی باغ سفارت انگلستان در آن ساخته شد رنگ و روی دیگری به خود گرفت. خیابان «دولت» سابق محصول همین حضور سفیران انگلیسی در محله قلهک بود؛ خیابانی که این روزها به نام خیابان «شهید کلاهدوز» می‌شناسیم و از خیابان پاسداران تا خیابان شریعتی ادامه پیدا می‌کند. باغ سفارت انگلستان مهم‌ترین ساختمان قدیمی این خیابان همچنان در جای خود باقی مانده است.
در دوره محمدشاه قاجار بود که باغ قلهک به انگلیسی‌ها واگذار شد و سفارت انگلستان ییلاق خود را در آنجا بنا کرد. قرار بود انگلیسی‌ها بابت اجاره این باغ ماهانه ۳۰ لیره به دولت بپردازند اما عملاً همین مبلغ کم هم از آنها دریافت نشد. در عوض تا مدت‌ها بعد این محدوده از شمیران تحت اختیار انگلیسی‌ها درآمد. سلیمان بهبودی در یادداشت‌های تاریخی خود در این رابطه نوشته است: «چندی پیش از کودتا، نظمیه به فکر افتاد پاسگاهی در قلهک ایجاد و به کار مردم رسیدگی کند.
در شمال دیوار سفارت انگلیس، مغازه جدیدالاحداثی بود که اجاره کردند و ۴ نفر که یک وکیل و یک سرپاسبان بودند با میز و لوازم دفتری آمدند. اما بلافاصله همان کدخدای سفارت انگلیس آمد، میزتحریر و لوازم دفتر را به خیابان ریخت و با ناسزاگویی مأموران شهربانی را از قلهک بیرون کرد.»
علاوه بر سفارت انگلستان، خانه‌ها و املاک دیگری در خیابان دولت در اختیار انگلیسی‌ها قرار گرفت که آنها را اجاره می‌دادند و اغلب دولتی‌ها خواهان آن بودند؛ که هم در محدوده‌ای خوش آب و هوا خانه و باغی داشته باشند و هم با همسایگی با باغ سفارت انگلیسی‌ها برای خود اعتباری خریده باشند. همین هم باعث شد تا اینجا به خیابان دولت تبدیل شود.
- سربازان هندی مالیات می‌گرفتند
انگلیسی‌ها خودمختاری کوچکی در قلهک برای خود به هم زده بودند. «عبدالله انوار» پژوهشگر و تهران‌شناس می‌گوید: «اگر به گذشته دور نگاه کنیم یکی از عوامل مهم شکل‌گیری خیابان دولت وجود قنات‌های مهم در این محدوده بود. آب و هوای خوب این ییلاق که نزدیک دارالخلافه بودخیلی زود مورد توجه طبقه اشراف قرار گرفت. علاوه بر باغ قلهک، خانه‌ها و باغ‌های دیگری هم در آن منطقه در اختیار انگلیسی‌ها قرار گرفت؛ حالا یا با پرداخت اجاره یا به روش‌های دیگر که من نمی‌دانم. به‌طوری که در این محله سربازان هندی که کشورشان مستعمره انگلستان بود کشیک می‌دادند.»
سال شیوع وبا در تهران هر کسی که امکان خروج از حصار دارالخلافه را داشت آنجا را ترک می‌کرد. سربازان هندی در ورودی قلهک راه را بسته بودند و از هر کسی که می‌خواست وارد این منطقه شود پول می‌گرفتند. انوار می‌گوید: «دورتادور قلهک، سربازان هندی کشیک می‌دادند و از کسانی که می‌خواستند وارد این محدوده شوند به اصطلاح مالیات می‌گرفتند.
طبیعتاً هر کسی که این مالیات را پرداخت می‌کرد می‌توانست وارد محله قلهک که به محله دولت معروف بود شود. اما در عمل فقط تاجران ومستشاران انگلیسی و اشرافی که با دولت و دربار ارتباط نزدیک داشتند به این محله رفت‌وآمد می‌کردند. چون کمتر کسی از عامه مردم این هزینه را پرداخت می‌کرد. در دوره شیوع وبا در تهران، قریه‌های شمیران شلوغ‌تر از قبل شده بود. چون اینجا آب و هوای سالم‌تری داشت.
به‌خصوص به علت گذر قنات‌هایی که آب آشامیدنی سالم داشتند مردم به اینجا می‌آمدند. از طرفی جمعیت کمتر از تهران بود و بیماری کمتر سرایت می‌کرد.» وجود باغ‌های متعدد در قلهک امکان ایجاد فاصله بین مردم را بیشتر کرده بود. صد سال پیش همبا همه‌گیر شدن بیماری وبا در تهران رعایت فاصله اجتماعی برای مردم اهمیت زیادی پیدا کرده بود؛ هرچند آن زمان این کلمه چندان مرسوم نبود اما پزشکان دوری کردن مردم از همدیگر را یکی از راهکارهای جلوگیری از شیوع وبا می‌دانستند.
- جاده‌سازی در دولت
سربازان هندی محله دولت فقط در سال‌های وبا از مردمی که به این منطقه می‌آمدند مالیات نمی‌گرفتند؛ بلکه این ماجرا سال‌ها در خیابان و محله دولت ادامه داشت. به گفته انوار بخشی از این درآمد برای جاده‌سازی در همین محدوده صرف می‌شد: «خانه‌های این محله سرشماری شده بود و به جز اهالی محله از بقیه افرادی که به آنجا رفت‌وآمد می‌کردند پولی به‌عنوان مالیات دریافت می‌کردند. چیزی شبیه عوارضی‌های امروز که برای تردد بین شهرها دریافت می‌شود. همان سال‌ها ۲ جاده از دولت به سمت ونک و دیگری در جنوب این قریه ساخته شد که ظاهراً با عایدی همین مالیات‌ها ساخته شده بود.»
محله دولت آن زمان که خیابان دولت گل سرسبد آن بود از زمانی که قریه‌ای در جنوب شمیران بود تا بعد از انقلاب که یکی از محله‌های شمالی شهر تهران شد به واسطه هوای خوش و ۷ قنات پرآب و باغ‌های ییلاقی‌اش محله‌ای خوش‌نشین بود. بعد از دوره رضاشاه کم‌کم این محدوده از اشغال انگلیسی‌ها درآمد و به جز باغ سفارت انگلستان، ملک دیگری در اختیارشان نماند. باغ‌ها و خانه‌های اعیانی این محله جای خود را به آپارتمان‌های شیک و لوکس دادند و دولت را به یکی از پرجمعیت‌ترین محله‌های تهران تبدیل کردند. قریه دولت تا پیش از همه این اتفاق‌ها هم با بیش از ۱۰۰ نفر جمعیت، یکی از پرجمعیت‌ترین روستاهای اطراف تهران بود که از قرن‌ها پیش امکاناتی مثل حمام و مسجد و سقاخانه داشت.
کشاورزی و دامداری مهم‌ترین شغل مردم این قریه بود که با آنها روزگار می‌گذراندند. همین آب و هوای خوش و فراوانی آب در قریه قلهک که بعدها به دولت معروف شد باعث شده بود این محدوده رونق و آبادانی بیشتری نسبت به بسیاری از روستاهای اطراف تهران داشته باشد. توسعه شهر تهران طی نیم قرن گذشته محله و خیابان شهید کلاهدوز را هم بی‌نصیب نگذاشته و برج‌های تجاری و آپارتمان‌ها را مهمان این محله کرده است. به خیابان شهید کلاهدوز که سر بزنید هنوز رد پای قنات‌های زنده این محله را در آب‌های روان جوی‌ها و درختان سربه گردون‌سای این محله می‌بینید.
نظر شما